Waarschuwing vooraf: dit wordt een verhaal vol open deuren. Maar het lijkt me goed om eens op die open deuren te wijzen, want het lijkt alsof veel mensen tegen deze muren blijven oplopen en er dus niet dóór kunnen. Niet vérder kunnen. Dat de open deuren volledig gemist worden. Het gaat over nuance in het nieuws. En dat je dat gegeven ten alle tijden moet beseffen. En dat het altijd beter is om enige afstand van dat nieuws te blijven bewaren. Als journalist of maker sowieso, maar ook als consument.
De wereld draait door
Het nieuws bestaat in de regel grotendeels uit feiten, maar deze zijn vaak multi-interpretabel. Bovendien kan het voorkomen dat aanvullende feiten pas veel later boven tafel komen. Dat maakt het nieuws haast per definitie onvolledig en snel achterhaald. Op ieder niveau. De wereld staat immers nooit stil. Is journalistiek daarmee ook in de regel onbetrouwbaar? Nee, want ook zij staan niet stil en de aanvullende feiten worden verteld. Zo wordt het verhaal uitgebreid, zodat de lezer, kijker of consument daaruit de eigen waarheidsvinding kan ventileren.
Een model waar veel journalisten in de basis mee werken, is het 5W+H-model. Wat, waar, waarom, wie, wanneer en hoe. Er gebeurt iets nieuwswaardigs en we moeten antwoord krijgen op die zes vragen.
Rellen
Laten we eens kijken naar de voetbalrellen in Breda, na afloop van de playoff-wedstrijd NAC -NEC. Wat? Rellen, want het is in beginsel een aanname dat het iets van doen heeft met die wedstrijd. Waar? De omgeving van het Rat Verleghstadion. Waarom? Omdat NAC verloren had? Vraag het aan honderd relschoppers en je krijgt evenveel verschillende antwoorden. Wie? De relschoppers, de mobiele eenheid en (toevallige) passanten. Grote vraag: hoe begon het? Wat was de aanleiding? Dit is lastig. Rellen zijn altijd chaotisch, ongestructureerd. De ME bestrijdt kwaad met kwaad. Hun doel is om de rust terug te brengen, maar doen dat nooit zachtzinnig. Zij gaan hier bijna altijd het boekje te buiten. Wanneer? Zondag. Hoe? Met vuurwerk, hekken, vuisten en wapens.
Dit is direct nieuws. Geen tijd voor nuances, aanvullende feiten en verhalen, die komen later. Het feit: er waren rellen. En dat nieuws moet direct gebracht worden. En zo geschiedde ook.
Afstand houden
De dagen na deze voetbalrellen werd er steeds meer duidelijk. Niet alleen de honderden social mediaberichten vertellen het verhaal, waarbij emoties, eigen invalshoeken en waarheid hand in hand gaan. Direct betrokkenen hebben een groot voor- en een groot nadeel. Ze weten veel en hebben veel gezien, maar zijn, als puntje bij paaltje komt, ook onderdeel. Ook een onpartijdige observator ziet slechts een beperkt gedeelte van de chaos voor zich voltrekken. Hier de kunst van het afstand houden; hoe dieper je in de materie zit, hoe meer tunnelvisie ontstaat. De schuldvraag is één, het vingerwijzen door de betrokkenen gevaarlijk, want zelden zuiver. Afstand houden vergroot het overzicht en daarmee de betrouwbaarheid. De journalist zal met meerdere betrokkenen praten, zodat hij een eenduidig beeld kan schetsen.
De pandemie
Dat maakt groter nieuws nog veel ingewikkelder. Het Israëlisch-Palestijns conflict. Klimaatverandering. Corona. Pas het 5W+H-model maar eens toe op de pandemie en je merkt dat dat schier onmogelijk is. Dat het nooit te omvatten valt. We zitten bovendien nog volop in de storm; wat waarheid is en pure kwats is soms nog lastig te onderscheiden. Maar we willen zo graag antwoorden. En wel nu. Is corona ‘ontsnapt’ uit een Chinees laboratorium? Je ziet het gebeuren, die antwoorden worden vol overtuiging gegeven, zonder hard bewijs. Ze worden gegeven door absolute nobodies, die dankzij deze pandemie bekendheid verworven hebben. Hoe overtuigender je het brengt, hoe zichtbaarder je bent. We hebben de complotdenkers, de ontkenners en de alternatieve feitenzoekers die allen via social media hun eigen bevindingen delen.
Corona bestaat uit ontelbaar multi-interpretabele feiten en de bevindingen zijn vrijwel allemaal daarop gestoeld. Op de aanwezige feiten, die als een ruwe diamant helemaal naar eigen inzichten geslepen kan worden, zij het nog met een uiterst fragiele basis.
Antwoorden en wel nu!
Mensen zoeken verdieping. Antwoorden, maar die zijn er niet altijd. Geen betrouwbare, toetsbare antwoorden, althans. Sommige vragen om veel meer onderzoek. Een fractie van betrouwbaarheid is in veel gevallen niet betrouwbaar genoeg, want het is een fractie. Een goede journalist brengt zulk nieuws dan ook nog niet. Houdt afstand, wacht af tot de rook opgetrokken is, om vervolgens terug te blikken met de betrokkenen. Niet omdat hij een agenda heeft, maar omdat al zijn voelsprieten zeggen: wacht maar even af, dit gegeven staat zo haaks / is zo bizar / is zo vergezocht / is zo ongeloofwaardig. Wacht maar even. Tot het aantoonbaar wáárheid is. Zie het voorbeeld van het virus, dat ontsnapte uit het lab. Amerikaanse onderzoekers nemen dit signaal inmiddels serieus. We wachten af.
Het nieuws heeft nuances en vele soorten feiten zijn in beginsel altijd troebel. Een goede journalist brengt alleen feiten naar buiten, die op dat moment aantoonbaar waar zijn en die op maatschappelijk niveau ook echt betekenis hebben. Als de waarheid hem achterhaalt en hij mis zit, zal hij door het stof moeten. Rectificeren. Het tast zijn betrouwbaarheid aan. Complotdenkers, ontkenners en alternatieve feitenzoekers hebben dat probleem niet. Die wroeten verder in het moeras, tot ze weer iets gevonden hebben dat de touwtjes aan elkaar knoopt en waarmee zij hun achterban alsnog kunnen voeden. Goed voor het businessmodel. Voor de naamsbekendheid, het bereik, voor de eigen, individuele toekomst. Je doelgroep blijven bedienen is voor hen kassa. Angst is kassa. De alternatieve, huiveringwekkende werkelijkheid voelt zo vertrouwd. Alsof we weer bij elkaar horen. We kunnen er volop over discussiëren op social media. Lekker.
Als de storm is gaan liggen
Tijdens de voetbalrellen overleed een man. Niet als gevolg van deze rellen, maar aan hartfalen. Voetbalsupporters zorgden voor een menselijke muur om zijn reanimatie zo goed en zo kwaad als het kon in alle rust te kunnen laten plaatsvinden. Het was in het oog van de storm, in het centrum van alle chaos. Een vreselijk incident dat op de dag zelf een soort gerucht was, maar pas later echt voet aan de grond kreeg. Getuigenverklaringen, foto’s en feiten: een verhaal dat een bittere waarheid vertelt, dat over een week, een maand en een jaar nog steeds bittere waarheid is. Een verhaal dat niet tijdens het verhaal verteld kon worden, maar pas erna. Waarheidsvinding is niet gemakkelijk en heeft al helemaal niet als doel om het businessmodel te versterken, de naamsbekendheid of bereik te vergroten.
De waarheid is de waarheid en de brokstukken veroorzaakt door een storm zie je pas naderhand. Mooie gedachtes, maar wel met volop open deuren.
Waardeer dit verhaal! (Of steun me door een abonnement te nemen)
